نورپردازی میدان های شهری
امروزه با تغییر چهارچوب ها و استانداردهای زندگی، مردم بیش از پیش به تفریح و گذران وقت در فضاهای شهری می پردازند. پیرو این سخن در روند شهرسازی، روشنایی قسمت های گوناگون از جمله انواع فضاها و مبلمان شهر، یکی از ارکان اصلی برای بهبود لذت بردن شهرنشینان در محیط های بیرونی می باشد. نورپردازی میدان های شهری، برای افرادی که وارد آنها می شوند، در فراهم کردن محیطی زیبا، دلچسب و ایمن بسیار موثر است.
مهندسی نور در قالب یک روند علمی، در ارتقاء فعالیت های شبانه شهروندان کارساز است و می تواند رونق اقتصادی یک میدان را رقم بزند. نورپردازی در این قسمت ها باید بر اساس تعریف یک یا چند نیاز انجام شود. وسعت میدان، چشم انداز آن، پوشش و اجزای آن، همگی در روند طراحی روشنایی به صورت مستقیم دخیل هستند و انتخاب تکنیک و منابع نوری با توجه به این موارد انجام می شوند.
نیاز به نورپردازی میدان ها
این بخش از انواع فضاهای شهری، یعنی میادین، فضاهایی باز هستند که می توانند حکم نشیمن یک شهر را بازی کنند. میدان ها بر اساس نیاز و در زمان ها و شهرهای گوناگون، نقش های متفاوتی داشته و دارند. گاهی صرفا تقاطعی هستند که پس از پیمودن چندین خیابان به آنها می رسیم. بعضی از این عرصه های شهری، مکانی را برای عرضه کالا و خدمات فراهم می کنند.
در زمان هایی عرصه ای برای گردهمایی و برگزاری مراسمی خاص می شوند و مجالی به عنوان محوطه ای برای گشت و گذار و تفریح، مورد استفاده شهروندان قرار می گیرند. در هر صورت برای هریک از کاربری های گفته شده و دیگر موارد مشابه، نیاز به نور و روشن کردن بخش های گوناگون آن وجود داشته و دارد. این مهم (نورپردازی) باید پاسخگوی نیازهای تعریف شده میدان و مردم حاضر در آن باشد. ایمنی و راحتی، رونق کسب و کار، هویتی متفاوت و زیبا و… همگی نیاز به روشنایی میدان ها را در شب هنگام توجیه می کنند.
عوامل موثر در نورپردازی
همانطور که پیش تر هم گفته شد، در نورپردازی معماری و مبلمان شهری، پارامترهای گوناگونی موثر هستند. طراحان روشنایی باید تمامی این موارد و جوانب را بررسی کرده و با توجه به آنها، برای طراحی نور میدان اقدام کنند.
– وسعت : مساحت و بزرگی میدان، یکی از موضوعاتی است که در انتخاب نوع و تعداد تجهیزات روشنایی بسیار تاثیرگذار است. هر چه ابعاد یک میدان وسیع تر باشد، شدت روشنایی بیشتری مورد نیاز است. پیرو این موضوع، تعداد بیشتر چراغ و شار نوری بالاتری لازم می شود.
– کاربری : بعضی میادین، دارای قدمت تاریخی هستند و فقط جنبه گشت و گذار و سیاحتی دارند. بعضی از آنها دارای ساختاری برای برگزاری بازارهای هفتگی یا شبیه آنها در داخل یا اطراف خود هستند و کاربری اقتصادی دارند. میدان هایی هم، نماد فرهنگی یک شهر هستند و بیان سمبلیک و زیبایی دارند. نورپردازان باید در تمامی این کاربری ها و جزئیات آنها، دقت لازمه را انجام داده و روند روشنایی آنها را با بر اساس نیازهای ِ کاربری آن پیش ببرند.
برای مثال میدانی که جهت پیاده روی یا دوچرخه سواری استفاده می شود را می توان با چراغ هایی در اطراف مسیرهای تردد روشن کرد اما در محوطه ای که یک المان سمبلیک وجود دارد، نورپردازی از فاصله ای دورتر برای عظمت بخشی به آن نماد نیاز است.
– جزئیات : میدان ها، با هر وسعت و کاربری، دارای قسمت های متعددی هستند که نورپردازی آنها با توجه به تشخیص مهندسین روشنایی انجام می شود. طراحان این می توانند خود این اجزا گوناگون را و با توجه به کاربری و موقعیت قرارگیری آنها در میدان، نورپردازی کنند یا از این جزئیات برای قراردادن تجهیزات و در جهت روشنایی سایر قسمت ها استفاده کنند. برجک و میل پرچم، سکو، فرو رفتگی، مجسمه، ساختمان های اطراف، آبنما و … همگی اجزایی هستند که می توانند در نورپردازی یک میدان مورد استفاده قرار گیرند.
– موقعیت جغرافیایی : وضعیت قرارگیری میدان، یعنی واقع شدن در سطح بالاتر یا پایین تر نسبت به اطراف خود، یکی از مواردی است که در روند طراحی روشنایی توسط طراحان موثر است. برای مثال، نورپردازی میدانی که در خیابانی شیب دار واقع شده است با محوطه ای که در سطحی هموار ساخته می شود کاملا متفاوت است. محوطه میدان در سطوح بالاتر می تواند یک دورنمای زیبا برای قسمت های پایین تر ایجاد کند.
– چشم انداز: این ویژگی در ادامه موقعیت جغرافیایی مطرح می شود و بدین معنی است که دیده شدن فضای میدان به چه شکلی امکان پذیر است. آیا مجموعه و اجزای آن از فاصله دور قابل رویت هستند یا برای دیده شدن، حتما باید وارد محوطه آن شویم؟ اضلاع اطراف آن را ساختمان ها تشکیل داده اند یا طرفین میدان با عناصر طبیعی مثل کوه یا جنگل پوشیده شده است. داخل میدان بنایی باستانی وجود دارد یا المانی نمادین و سمبلیک در آن نصب شده است؟ تمامی اتفاقات گفته شده، می توانند در تصمیم گیری طراحان روشنایی برای انتخاب تجهیزات، محل نصب و غیره اثرگذار باشند.
– متریال : اجزا و بخش های گوناگون موجود در میدان ها، می توانند دارای متریال و پوشش های گوناگونی باشند که آنها هم در نورپردازی مجموعه نقش بازی می کنند. چمن (طبیعی یا مصنوعی)، سنگفرش، چوب، پوشش های بتنی همگی از انواع تکنیک های کف سازی محوطه های میدان ها به صورت تکی یا تلفیقی می باشند. متریال هایی اعم از سنگ، بتن، چوب، فلز و مواد پلیمری هم به عنوان پوشش سایر اجزا در میدان حضور دارند. در نظر گرفتن ویژگی های آنها در مقابل روشنایی مثل جذب نور، بازتاب و پخش نور می توانند در مهندسی روشنایی تاثیرگذار باشند.
نکات قابل توجه
در نورپردازی و روشنایی میدان ها، نکاتی وجود دارد که طراحان روشنایی باید و باید آنها را مد نظر قرار دهند. این نکته ها به قدری پر اهمیت هستند که نادیده گرفتن آنها می توانند روند مهندسی روشنایی یک میدان را تحت شعاع قرار دهند. این نکات بیشتر در قالب موارد استانداردی خود نمایی می کند. استفاده از تکنیک نورپردازی مناسب، ایجاد سایه های شدید یا روشنایی یکنواخت، شدت روشنایی، عدم خیرگی، به کارگیری تجهیزات مناسب و با کیفیت، همگی جز این نکات هستند.
مثلا پر واضح است که با توجه به حضور عوامل طبیعی مثل باران در میدان ها، چراغ های مورد استفاده در این مکان ها، باید دارای درجه حفاظت (IP) بالا باشند. یا مثلا فراهم کردن عدم خیرگی در روشنایی میادین در چهار چوب هر کاربری و با روشهای متفاوت نصب از نکات بسیار پر اهمیت هستند. چون این قسمت ها میزبان مسیرها و معابر متعددی هستند که عدم توجه به این موضوع می تواند برای عابرین پیاده و رانندگان آزاردهنده باشند.
