نکات و ترفندها در نورپردازی بناهای باستانی
بناهای باستانی، آبستن وقایع تاریخی و فرهنگی ِ گذشته در منطقه ساخت خود می باشند. فرم معماری این آثار به دلیل ارزش بصری، در شب هنگام هم باید به صورت ویژه مورد توجه قرارگیرند. نورپردازی بناهای باستانی، علاوه بر نمایش هویت و زیبایی پیکره آن می توانند تاثیر چشمگیری در زیبایی معماری شهری داشته باشند. مهندسی روشنایی، این بناها را در بین خیل ساختمان های مدرن اطراف خود شاخص کرده و به لحاظ ارزش مقوله کسب درآمد هم تاثیر مهمی در جلب توریست و در نتیجه سودآوری مالی در بازدید از آنها خواهند داشت.
پیرو این گفتار، نورپردازی این آثار باید در چهارچوب تخصصی، به گونه ای صورت گیرد که علاوه بر نکته های گفته شده، در موارد دیگری مثل احتمال ایجاد آلودگی نوری، خیرگی، عدم آسیب به بنا و … مورد مطالعه باشند. در این راستا نکته هایی پیشنهاد می شوند که پیاده سازی آنها به موارد گفته شده کمک شایانی می کنند.
1- احترام به هویت باستانی بنا
یکی از اصول اولیه برای نورپردازی و روشنایی بناهای باستانی، احترام به قدمت و هویت تاریخی آنها می باشد. این بدان معناست که به این آثار باید به چشم یک اثر هنری و ارزشمند نگاه شود. نورپردازی این مجموعه ها از تکنیک های روشنایی ساختمان های مدرن و امروزی متفاوت است. برای مثال یکی از این تفاوت ها، نوع چراغ ها و جا نمایی منابع نوری است. در این راستای، پیشنهادهای گوناگونی وجود دارند. از این پیشنهاد ها می توان مثال هایی ارائه کرد:
- از پروژکتور، والواشر یا جت لایت، در پای دیوارها و در فاصله ای نزدیک به دیوار های بنا استفاده کرد، یا تجهیزات پروژکتوری را بر روی پایه و با فاصله ای قابل توجه نصب کرد. برای عظمت بخشی به هویت تاریخی بنا و در صورتی که سایت پلان مجموعه و خصوصیاتی مثل همسایگی های آن اجازه دهند، پیشنهاد می شود برای ایجاد جلوه ای فزاینده به بنا، از تکینک Floodlighting، یعنی استفاده از نورافکن و قرار دادن آن در فاصله ای دورتر از ساختمان بهره برده شود. این روش، شمایی کلی از جلوه بنا را با جزئیات آن نشان می دهد. ویژگی مورد توجه این نوع نورپردازی، دیده شدن و شناسایی آن از مسافت های نسبتا دور می باشد.
- مثال دیگری که در این بخش می توان به آن اشاره کرد، سبک نورپردازی با توجه به سبک معماری بنا می باشد. نورپردازی با سایه هایی شدید یا روشنایی یکنواخت، پرتاب نور فقط و فقط از سمت بیرون به ساختمان یا جانمایی چراغ هایی هم در داخل، انتخاب هایی هستند که با نگرش نسبت به هویت بنا باید در نظر گرفته شوند.
2- پنهان کردن چراغ ها
مخفی کردن منابع روشنایی، پیشنهاد قابل توجه ای است که هم مانع از آلودگی نوری و عدم خیرگی می شود و هم روش نوینی در روند نورپردازی است که، موجبات جذاب تر دیده شدن سوژه را فراهم می کند. تولیدکنندگان هم در راستای این اتفاق و با استفاده از تکنولوژی تولید، محصولاتی را به بازار ارائه می کنند که، امکان پنهان کردن آنها آسان تر می باشد.
3- نمایش ویژگی های بارز معماری
معماری هر دوران، دارای ویژگی و اجزای منحصر به فرد خود می باشند. این مفاهیم برگرفته از اقلیم، فرهنگ، کاربری و حتی گاهی اوقات دیدگاه های مذهبی هر منطقه می باشند. توجه به این جزئیات توسط طراحان معمار و با توجه به مفاهیم گفته شده است که، باعث بی همتایی و یگانه بودن بناها می شود، بنابراین وظیفه طراحان نورپردازی حکم می کند که آنها هم برای ویژگی های فرمی و تزئینی این آثار احترام قایل باشند و تکنیک ها و چراغ هایی را به کار گیرند که به بیان معماری بنا صدمه ای وارد نشود.
در این زمینه، نوع تجهیزات، جا نمایی آنها و همچنین تعداد، از مواردی هستند که در هنگام طراحی روشنایی باید به آنها توجه علمی ویژه ای شود. برای مثال یک بنای معماری در ذات خود دارای ویژگی حجمی یعنی داشتن بُعد سوم می باشد، وظیفه طراحان است که به این موضوع توجه کرده و با استفاده از تکنیک روشنایی پس زمینه این خصلت را نمایش دهند.
4- ترکیب تکنیک های نورپردازی
در نورپردازی و روشن کردن بناهای معماری کهن، توصیه می شود در راستای بیان بهتر مفاهیم گفته شده، از به کارگیری همزمان تکنیک های گوناگون استفاده کرد. روشنایی عمومی، موضعی و نورپردازی تاکیدی، سه گانه تکنیک هایی هستند که می توانند به بهترین شکل، جلوه های یک بنای را نمایش دهند. نکته گفتنی این است که یکی از اشتباه ترین تکنیک ها در نورپردازی این معماری، استفاده از روش تزئینی می باشد.
5- مقوله زیست محیطی، صرفه جویی انرژی و هزینه
یکی از دغدغه های امروزه در سراسر دنیا، توجه به صرفه جویی در انرژی و حفظ محیط زیست در همه فعالیت ها، صنایع و علوم است. نورپردازی هم از این امر مستثنی نیست. در روشن کردن بناها و آثار باستانی استفاده از تجهیزات و چراغ هایی که کمترین آسیب را به محیط طبیعی پیرامون بزنند در روند طراحی باید مد نظر باشد. همچنین استفاده از تکنولوژی های جدید در راستای صرفه جویی انرژی و پایین آوردن هزینه ها امری بسیار ضروری است.
به کارگیری چراغ های نسل جدید و جایگزینی آنها به جای تجهیزات قدیمی، هم باعث مصرف کمتر انرژی می شوند و هم به دلیل استفاده از فن آوری های جدید استهلاک، خرابی کمتر و طول عمر بیشتر، باعث کاهش چشمگیر هزینه ها می شوند. نصب چراغ های خورشیدی یکی از راه کارهای استفاده بهینه از انرژی است. گرچه بعضی کارشناسان معتقد هستند که وابستگی این تجهیزات به نور خورشید، در مناطقی که اقلیم نا پایداری دارند، چندان موثر نیست.
6- عدم آسیب به بنا
یکی از نکات بسیار مهم در نورپردازی آثار باستانی، انتخاب نوع تجهیزات و محل نصب آنها در جهت آسیب نزدن به بنا است. ساختمان های کهن، به دلیل طول کهولت بنا و همچنین مصالحی که در گذشته برای ساخت و ساز استفاده می شده است، بسیار آسیب پذیر هستند. یکی از اشتباهاتی که خسارت جبران نا پذیری ایجاد می کند، نصب تجهیزات روشنایی به بدنه این ابنیه می باشد.
7- توجه به ویژگی های علمی نور
بدیهی است که هر نوع منبع نوری دارای ویژگی هایی است. از این دست می توان به مواردی مثل رنگ نور، شدت نور، زاویه تابش و شاخص نمود رنگ اشاره کرد. طراحان روشنایی باید و باید در روند طراحی خود این خصوصیات را درنظر بگیرند. نادیده گرفتن این پارامتر ها می تواند به نمایش جلوه ای متفاوت از بنا در شب و واقعیتی که هستند منجر شود.
در طراحی برای روشنایی این بناها و در راستای نکته های گفته شده، اساسی ترین نیاز این است که، در ابتدا باید مورد هایی مثل هدف نورپردازی، سبک معماری، پیشینه عملکرد بنا، متریال مورد استفاده در پوسته ساختمان، تزئینات و ویژگی های سازه ای، مورد مطالعه قرار داده شوند.
